Պաշտօնաւոր բանավէճը վերադարձնել դպրոց

80-ականներու կէսերուն, անդամակցածս պատանեկան միութեան մէջ, Այնճար, Լիբանան, մեր վարիչները տարին քանի մը անգամ կը կազմակերպէին «վիճաբանական ասուլիս»ներ բոլոր պատանիներուս մասնակցութեամբ: Նստած կ՛ըլլայինք մէկ տեղ՝ ակումբի սրահին մէջ, մեր հերթական հանդիպումներու օրը՝ Շաբաթ երեկոյեան, միջինը՝ մօտ 100 հոգի։ Կ՛ունենայինք երկու զեկուցող, դարձեալ՝ պատանեկանի շարքերէն, որոնք պէտք է ներկայացնէին հակադիր թէզերը քննարկուելիք խնդրին վերաբերեալ։ Բաժնուած կ՛ըլլայինք երկու խումբի․ զեկուցումներու աւարտին, եւ ըստ կազմակերպողի յանձնարարութեան, իւրաքանչիւր խումբ պէտք է պաշտպաներ թէզերէն մէկը կամ միւսը։

Բանավէճի առանձնայատկութիւնը այն էր, որ մասնակիցները պարտաւոր էին պաշտպանել իրենց բաժին ինկած թէզը, կարծիքը եւ տրամաբանութիւնը՝ ԱՆԿԱԽ անձնական համոզումներէն կամ նախասիրութիւններէն։ Կրնայիր համոզումներով դուն քեզ զգալ հակադիր խումբին մէջ , սակայն այդ պահուն պարտականութիւնդ հակառակը պնդելն էր՝ ներկայացնելով ամենազօրեղ փաստարկները, զորս միտքդ կրնար գոյացնել։

Շատ ետքն էր, որ գիտցայ, որ մեր «վիճաբանական ասուլիսները» ըստ էութեան կը պատկանին բանավէճի յատուկ խումբի մը եւ համապատասխան են ձեւաչափի մը, որ գիտութեան մէջ յայտնի է formal debate անունով․ զայն հայերէն պիտի կոչեմ «պաշտօնաւոր բանավէճ»։ Այս առիթով, շնորհակալութիւն կը յայտնեմ միութեանս օրուան վարիչներուն՝ մեզի համար նման միջոցառումներ կազմակերպած ըլլալնուն համար։ Շատ օգտուած եմ անոնցմէ։

Անցեալ տարի, Լիբանանի մէջ Ճինիշեան Յիշատակի ձեռնարկը կազմակերպեց աշխատանոցներ Լիբանանի հայ վարժարաններու աշակերտներուն համար, զանոնք բանավէճի արուեստին ու թեքնիքին վարժեցնելու նպատակով։ Տեղեակ չեմ ծրագրի ընթացքի մանրամասնութիւններէն (իմացայ, որ տղաքն ու աղջիկները մասնակցեցան Հայաստանի մէջ միջ-աշակերտական մեծ մրցաշարի մը), սակայն  ինքնին նախաձեռնութիւնը յոյժ գովելի է: Վստահ եմ, որ պաշտօնաւոր բանավէճը տեղ գտաւ վարժողական ծրագիրին մէջ, քանի որ անիկա կը համարուի բանավէճի կարեւորագոյն ձեւերէ մէկը իր բազմօգուտ նկարագիրին համար։

Այս ժամանակներուն, երբ հանրային խօսոյթը վերածուած է աղմկոտ վէճերու եւ ընկերային ցանցերուն մէջ ընդամէնը սեփական եւ համախոհ ձայները արժեւորող «արձագանքի խցիկներու», կրթական համակարգը պարտաւոր է դպրոցներուն մէջ ներառնել օգտագործումը քննադատական մտածողութիւնը զարգացնող այս հզօր գործիքին՝ պաշտօնաւոր բանավէճին: Ոչ թէ ամենադիւրին խօսակցութիւններուն, որոնք այսօր դասարաններու մէջ կը համարուին բանավէճ, այլ խիստ, յատուկ կառուցուածքով այս ձեւաչափին, ուր աշակերտներուն կը յանձնարարուին  դիրքորոշումներ` անկախ իրենց անձնական համոզմումներէն, եւ ուր անոնք պէտք է կառուցեն համոզիչ փաստարկներ այն տեսակէտներուն համար, որոնց կրնան անձամբ հակադրուած ըլլալ:

Սա պարզապէս կրթական նորաձեւութիւն մը կամ շռայլութիւն չէ, այլ մեր ընկերութիւններու առողջութեան համար հրատապ անհրաժեշտութիւն:

Միաչափ մտածողութեան ճգնաժամը

Մտէք որեւէ քննարկման մէջ վիճայարոյց թեմայի մը շուրջ, եւ դուք պիտի տեսնէք կանխատեսելի օրինաչափութիւններ: Աշակերտները դպրոցներուն մէջ կը ձգտին այն դիրքորոշումներուն, որոնք կը համապատասխանեն իրենց առկայ համոզումներուն․ անոնք յաճախ կը կրկնեն տունը կամ առցանց լսած փաստարկները: Անոնք կը խօսին իրարմէ տարբեր` փնտրելով ինքնահաստատում, այլ ոչ թէ հասկացողութիւն: Երբ մարտահրաւէրներ կը նետուին իրենց առջեւ, շատերը կը դիմեն յուզական կոչերու կամ անձնական յարձակումներու, այլ ոչ թէ հիմնաւորուած փաստարկներու: Սա դեռահասներուն մեղքը չէ. մենք պարզապէս երբեք չենք սորվեցներ զիրենք վարուիլ այլ կերպ:

Պաշտօնաւոր բանավէճին ձեւաչափը, ուր աշակերտներուն կը յանձնարարուի դիրքորոշուիլ որեւէ առաջարկի թեր կամ դէմ, կը պարտադրէ հիմնաւորապէս այլ մտաւոր վարժութիւն: Երբ կրքոտ ազատախոհը պէտք է վիճի իր երկրին մէջ օտար գաղթականներու լայն իրաւունքներուն դէմ, կամ խիստ պահպանողականը պէտք է պաշտպանէ յառաջադէմ քաղաքականութիւններ, ուշագրաւ բան մը տեղի  կ՛ունենայ. բանավիճողները ստիպուած են իսկապէս հասկնալ հակառակ տեսակէտը, գտնել անոր ամենաուժեղ կողմերը եւ ներգրաւուիլ գաղափարներու մէջ` հիմնուելով անոնց արժանիքներուն, այլ ոչ թէ անոնց յուզական գրաւչութեան վրայ:

Մտաւոր մկաններու զարգացում

Պաշտօնաւոր բանավէճը կը զարգացնէ ճանաչողական հմտութիւններ, որոնց հետ նոյն արդիւնաւէտութեամբ չի կրնար համեմատուիլ ոչ մէկ այլ կրթական գործունէութիւն: Աշակերտները կը սորվին մանրակրկիտ հետազօտել աղբիւրներ` տարբերակելով հաւաստի տեղեկութիւնները եւ քարոզչութիւնը: Անոնք կը յայտնաբերեն, որ հարցերուն մեծ մասը շատ աւելի բարդ է, քան կ՛ենթադրէին իրենց նախնական տպաւորութիւններով, եւ որ բանական մարդիկ կրնան ուսումնասիրել միեւնոյն ապացոյցները եւ յանգիլ տարբեր եզրակացութիւններու:

Հաւանաբար ամենակարեւորը այն է սակայն, որ անոնք կը սորվին տարբերակել գաղափարները ինքնութենէն: Մեր աւելի ու աւելի բեւեռացող աշխարհին մէջ մենք անհամաձայնութիւնը կը շփոթենք անձնական յարձակման հետ: Պաշտօնաւոր բանավէճը կը սորվեցնէ աշակերտներուն, որ որեւէ փաստարկի մարտահրաւէր նետելը չի նշանակեր մարտահրաւէր նետել զայն ներկայացնող անձին, ինչ որ կարեւոր բաղադրիչ մըն է քաղաքավար քննարկման համար:

Բանավէճերու միջոցով զարգացող հռետորական հմտութիւնները կը տարածուին դասարանէն շատ աւելի հեռու: Աշակերտները կը սորվին կազմակերպել իրենց մտքերը՝ համակարգուած, կանխատեսել հակափաստարկները եւ համոզիչ կերպով ներկայացնել իրենց գաղափարները` առանց դիմելու մանիփիւլէյշընի կամ դիտաւորեալ սխալամտութիւններու: Ասոնք արդիւնաւէտ հաղորդակցութեան հիմնաքարեր են բազմաթիւ ոլորտներու մէջ` սկսած դասարանէն կամ գործատեղիէն մինչեւ միութենական ժողովներ եւ խորհրդարան:

Ժողովրդավարութեան պահանջը

Պետութեան մէջ թէ ընկերային միջավայրին՝  ժողովրդավարութիւնը կախեալ է քաղաքացիներէ, որոնք կրնան մտածուած եւ յարգալից կերպով ներգրաւուիլ բարդ խնդիրներու մէջ: Այսօրուան աշակերտները վաղուան ընտրողներն են․ վաղը, անոնք պէտք է կրնան գնահատել մրցակցող պնդումները, հասկնան քաղաքականութեան փոխզիջումները եւ բարեխղճօրէն երկխօսութիւն վարեն տարբեր տեսակէտներ ունեցողներու հետ: Այս հմտութիւնները իրենք իրենց չեն զարգանար. պէտք է սորվեցուին եւ կիրարկուին:

Երբ ուսանողները կը պաշտպանեն այն դիրքորոշումները, զորս անձամբ չեն ընդունիր, անոնք կը զարգացնեն մտաւոր կարեկցանք՝ կարողութիւնը հասկնալու, թէ ինչպէս մարդիկ կրնան յանգիլ տարբեր եզրակացութիւններու: Սա չի նշանակեր հրաժարիլ սեփական արժէքներէն, այլ հասկնալ, որ քաղաքական եւ ընկերային հարցերը կը ներառնեն օրինական մրցակցող շահեր եւ արժէքներ:

Հիմա մտածենք, թէ որքան տարբեր կրնար գործել հանրային խօսոյթը մեր միջավայրին մէջ՝ առցանց թէ իրական, եթէ իւրաքանչիւր մարդ տարիներ շարունակ մարզուած ըլլար հասկնալու հակառակորդներու փաստարկները՝ զանոնք ներկայացնելով իրենց ամենաուժեղ ձեւով, նախքան զանոնք հերքելու փորձ կատարելը: Ընկերային ցանցերուն մէջ գերիշխող «փշոտ» մարդոց փաստարկներուն փոխարէն, մենք կրնայինք տեսնել անհամաձայնութեան էութեան հետ անկեղծ ներգրաւուածութիւն: Եւ հիւմըրով, հիւմըրով․․․

Մտահոգութիւններ եւ անոնց պատասխանները

Անշուշտ, գոյութիւն ունին պաշտօնաւոր բանավէճի հակառակորդներ։ Անոնք դիտել կու տան, որ պաշտօնաւոր բանավէճը կը խթանէ յարաբերականութիւնը` այն գաղափարը, որ բոլոր դիրքորոշումները վաւեր են հաւասարապէս: Այս մօտեցումը  ամբողջութեամբ սխալ կը հասկնայ բանավէճի այս ձեւաչափին նպատակը: Բանավէճը չի սորվեցներ, որ բոլոր փաստարկները հաւասար են. ան կը սովորեցնէ տարբերակել զօրաւոր փաստարկները տկարներէն` անկախ այն բանէն, թէ որ կողմը կը պաշտպանեն: Մարզուելու ընթացքին, աշակերտները շատ արագ կ՛անդրադառնան, որ իսկապէս աւելի դժուար է որոշ դիրքորոշումներ պաշտպանելը, քան այլք, բայց անոնք նաեւ կը յայտնագործեն, որ նոյնիսկ այն դիրքորոշումները, որոնց հետ համաձայն չեն, յաճախ կը պարունակեն ճշմարտութեան հատիկներ, զորս արժէ հաշուի առնել:

Այլ քննադատներ դիտել կու տան, որ դիրքորոշումներու պատահական բաշխումը կրնայ ստիպել ուսանողները պաշտպանել իսկապէս վնասակար տեսակէտներ: Այս մտահոգութիւնը կ՛արտացոլացնէ բանավէճի հիմնական թիւրըմբռնումը: Որովհետեւ բանավէճին նիւթերը կ՛ընտրուին ուշադրութեամբ՝  ներառնելու համար ողջամիտ մարդոց միջեւ օրինական անհամաձայնութիւններ, այլ ոչ թէ խթանելու համար ատելութիւն կամ ծայրայեղականութիւն: Այդպէս, օրինակ, խտրականութիւնը ընդունելի ըլլալու «գաղափարը» չի կրնար բանավէճի նիւթ դառնալ։

Յառաջընթացի ուղին

Դպրոցներուն մէջ պաշտօնաւոր բանավէճի ուսուցման համար ներդրում կատարելը իսկապէս կ՛արժէ: Պաշտօնաւոր բանավէճի ծրագիրներուն մասնակցող աշակերտները մշտապէս կը գերազանցեն իրենց հասակակիցները քննական ​​մտածողութեան մէջ, կը ցուցաբերեն աւելի մեծ հանդուրժողականութիւն երկիմաստութեան նկատմամբ եւ կը ցուցաբերեն գերազանց հաղորդակցական հմտութիւններ: Անոնք աւելի լաւ պատրաստուած կ՛ըլլան համալսարանի համար, ուր պիտի հանդիպին գաղափարներու, որոնք մարտահրաւէր պիտի ներկայացնեն իրենց նախապաշարումներուն։

Անհատներու եւ հաւաքականութեան համար, այս հմտութեան շնորհիւ խնդիրներու լուծումը դիտարկելի է նաեւ աւելի լայն շրջագիծի մը մէջ։ Մենք կ՛ապրինք մարդավարի խօսոյթին համար վտանգաւոր ժամանակներու մէջ: Ընկերային մետիայի ալկորիթմները մեզի կը մատակարարեն տեղեկատուութիւն, որ աւելի շատ կը հաստատէ մեր կողմնակալութիւնները, քան այլ կարծիքի հետ ծանօթացումը: Այժմու քաղաքական առաջնորդներուն վարքագիծը առաւելաբար հիմնուած է հակառակորդին դէմ անձնական յարձակումներու, այլ ոչ թէ էական փաստարկներու վրայ: Բազմաթիւ քաղաքացիները կը նահանջեն գաղափարախօսական փուչիկներու մէջ, ուր շատ ապահով է եւ հանգիստ․ այնտեղ, անոնք չեն հանդիպիր իրենց համոզումները վիճարկող լուրջ մարտահրաւէրներու:

Այս քոնթեքսթին մէջ, պաշտօնաւոր բանավէճը ոչ միայն կրթական զարգացում է, այլեւ ապահովագրութիւն մը՝ ժողովրդավարութեան: Իւրաքանչիւր աշակերտ, որ կը սորվի բազմակողմանիօրէն դիտարկել բարդ հարցերը, ուշադիր լսել հակառակորդները եւ կառուցել հիմնաւորուած փաստարկներ, կը դառնայ ժողովրդավարութեան ունակ քաղաքացի: Մեր ընկերութեան առողջութիւնը կախեալ է մարդոցմէ, որոնք կրնան մտածել, լսել եւ վիճիլ, այլ ոչ թէ գոռգոռալ, մերժել եւ յարձակիլ: Պաշտօնաւոր բանավէճը կը սորվեցնէ այս կարեւոր հմտութիւնները այնպէս, ինչպէս ոչ մէկ այլ թեքնիք:

Անփոյթ քննարկումներու ժամանակը վերջացած է: Մեզի անհրաժեշտ է այն մտաւոր խստութիւնը, որ կրնայ ապահովել պաշտօնաւոր բանավէճը․ ես այդ կրթական սնուցումէն առողջարար պատառներ վայելած եմ անցեալ դարուն, ծայրամասային բնակավայրի մը մէջ՝ դպրոցէն դուրս, միութենական միջավայրի մը մէջ պատանիներու համար կազմակերպուած «վիճաբանական ասուլիսներէն»: Այժմ եւ միշտ, մեր աշակերտները եւ մեր ընկերութիւները ոչինչով պակասին արժանի են:

 

25 Սեպտեմբեր 2025

Պէյրութ, Լիբանան