Իգնատիոս Մալոյեան. Ծառայութեան կեանք մը՝ մինչեւ նահատակութիւն (Բ․ մաս)

Հայոց ցեղասպանութեան նահատակ՝ Մարտինի հայ կաթողիկէ համայնքի առաջնորդ Իգնատիոս արք․ Մալոյեանի սրբադասման առիթով, որ տեղի պիտի ունենայ 19 Հոկտեմբեր 2025-ին, Վատիկանի մէջ, Լեւոն ԺԴ պապին հանդիսապետութեամբ։

Բ․ մաս

Խոնարհ սկիզբ մը սուրբ հողի մը վրայ

Սուրբ Իգնատիոս Մալոյեան, աւազանի անունով՝ Շուքրալլա, ծնած է 1869 թուականի Ապրիլ 15-ին, Մարտին քաղաքին մէջ, որ կը գտնուէր Օսմանեան Կայսրութեան Տիարպեքիր նահանգին մէջ՝ հին Միջագետքի սահմաններէն ներս։ Մարտին պատմական քաղաք մըն էր, կրօնական ու մշակութային բազմազանութեամբ հարուստ։ Այն ժամանակ, հոն կը բնակէր աշխոյժ ու կենսունակ հայ կաթողիկէ համայնք մը՝ ասորիներու, քաղդէացիներու եւ աւետարանական եկեղեցւոյ հետեւորդներու կողքին։

Շուքրալլայի դաստիարակութիւնը խորապէս հոգեւոր էր։ Ծնած՝ աստուածապաշտ ընտանիքի մը մէջ, ան իր մանկութիւնը ապրեցաւ քրիստոնէական արժէքներու եւ հայկական ինքնութեան համապատասխան։ Շատ փոքր տարիքէն սկսեալ, յատուկ սէր մը ցոյց տուաւ եկեղեցւոյ հանդէպ։ Դեռ մանուկ տարիքին, նախքան դպրոց յաճախելը, ներկայ կ՛ըլլար Սուրբ Պատարագներու, ոգեշնչուելով ծիսակատարութեանց ոգիով։

Անոր հայրը՝ Մելքոն Մալոյեան, մահացաւ Շուքրալլայի քահանայութիւնը ստանալէն առաջ։ Մայրը՝ Ֆարիտա (Թերեզիա), հոգին աւանդեց իր որդւոյն նահատակութենէն կարճ ժամանակ մը անց։ Անոր քոյրերն ու եղբայրներն ալ զոհ գացին կամ անհետացան Հայոց Ցեղասպանութեան ընթացքին։

Կրթութիւնը Զըմմառի մէջ

1883 թուականին, երբ Շուքրալլա 14 տարեկան էր, ղրկուեցաւ Զըմմառի Հայ Կաթողիկէ Պատրիարքական դպրեվանքը, ուր հայ կաթողիկէ եկեղեցին կը պատրաստէր ապագայ հովիւները։ Լիբանանի Քեսըրուան շրջանին մէջ՝ Զըմմառ բազմում դարերէ ի վեր եղած է աստուածաբանական իմացութեան, հոգեւոր կեցութեան եւ ազգային ու քրիստոնէական դիմադրութեան փարոս մը։

Այդտեղ, երիտասարդ Շուքրալլան ստացաւ ամբողջական կրօնական կրթութիւն. ուսումնասիրեց փիլիսոփայութիւն, աստուածաբանութիւն, լեզուներ եւ, ամենագլխաւորը, խորացաւ աղօթքի, խոնարհութեան եւ կարգապահութեան ապրումներուն մէջ։

Հիւանդութեան պատճառաւ ան վերադարձաւ Մարտին՝ 1888-ին, սակայն ապաքինուելէ ետք, 1891-ին վերսկսաւ ուսումը Զըմմառու մէջ։ 1896 թուականին, Սուրբ Հաղորդութեան տօնին առթիւ ձեռնադրուեցաւ քահանա, ստանալով Իգնատիոս անունը՝ ի պատիւ Սուրբ Իգնատիոս Անտիոքացիի, որ Եկեղեցւոյ վաղ շրջանի հայրերէն ու նահատակներէն էր։ Այս անունը, ինչպէս պիտի տեսնուէր, խորհրդանշական եղաւ իր ապագայ ճակատագրին։
 
Ծառայութեան կեանք մը

Հայր Իգնատիոս Մալոյեան ամբողջովին նուիրուեցաւ Աստուծոյ եւ Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ ծառայութեան։ Իր քահանայական առաքելութիւնը տարածուեցաւ Միջին Արեւելքի զանազան երկիրներու վրայ։ 1898-1904 թուականներուն, ան ծառայեց Ալեքսանդրիա եւ Գահիրէ քաղաքներուն մէջ՝ հոգ տանելով Եգիպտոսի հայ համայնքի հոգեւոր եւ կրթական կարիքներուն։ Ապա ան անցաւ Կոստանդնուպոլիս, ուր եղաւ Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ արխիւներու եւ դիւանի պատասխանատուն։

Այս պաշտօններուն ընթացքին, ան ճանչցուեցաւ իբրեւ հովուական հոգատարութեամբ, խոնարհութեամբ եւ համայնքին հանդէպ անսահման սիրով օժտուած հոգեւորական մը։ Անոր քարոզները ուշադրութիւն գրաւեցին ճարտասանական ու հոգեւոր խորքով։ Բարեկամները եւ վերադասները մեծապէս գնահատեցին անոր՝ աղօթքի ու միաժամանակ գործի մարդ ըլլալը։
 
Մարտինի հովիւը

1910 թուականին, Մալոյեան կը նշանակուի Մարտին, իբրեւ օգնական՝ ծերացած Յովսէփ Եպիսկոպոս Կիւլեանի։ 1911 թուականի Հոկտեմբեր 22-ին, Հռոմի մէջ կ՛օծուի իբրեւ Մարտինի Հայ Կաթողիկէ Արքեպիսկոպոս՝ Պօղոս Պետրոս ԺԳ. Թերզեան Պատրիարքին կողմէ։

1912-ի վերջաւորութեան, ան կը վերադառնայ Մարտին՝ առաջնորդելու իր հաւատացեալները՝ վտանգաւոր ժամանակաշրջանի մը շեմին։ Մարտինի Հայ Կաթողիկէ համայնքը ունէր աւելի քան 22.000 հաւատացեալ։ Արքեպիսկոպոս Մալոյեան անմիջապէս սկսաւ նոր աւիւնով վերակազմակերպել եւ ամրապնդել թեմի ուսումնական եւ հոգեւոր կեանքը։

Ժրաջան առաջնորդը կ՛այցելէր գիւղեր, կը քաջալերէր ծխական դպրոցներու բարելաւումը, կրօնական ուսուցման չափանիշներու բարձրացումը եւ Սուրբ Պատարագի ու Սուրբ Վարդարանի աւանդութեանց պահպանումը։ Կ՚ոգեւորէր թէ՛ հոգեւորականները, թէ՛ աշխարհականները՝ խորացնելու իրենց հաւատքը։
 
Առաքինութեան ու խոնարհութեան մարդը

Չնայած բարձր պաշտօնին, Արքեպիսկոպոս Մալոյեան պահեց իր խոնարհութիւնը։ Իր ձեռնադրութեան նախօրեակին գրած ինքնակենսագրութեան մէջ կը նշէր․ «Ես երբեք արժանի գործ մը չեմ ըրած իմ կեանքիս մէջ… Ես անկարող եմ հատուցել իմ մեղքերուս համար։ Ահա իմ աղքատ ու տխուր կենսագրութիւնս»։

Այս խոնարհ արտայայտութիւնը չէր կրնար թաքցնել այն խոր ազդեցութիւնը, որ ունեցաւ շրջապատին վրայ։ Ան եղաւ իսկական հովիւ մը՝ համեստ, խստակեաց, նուիրեալ։ Իր խոնարհութիւնն էր, որ զինք բարձրացուց Եկեղեցւոյ եւ իր ժողովուրդին աչքին։
 
Ղեկավար մը՝ փորձութեան մէջ

Երբ բռնկեցաւ Առաջին Աշխարհամարտը Երիտթուրքերու իշխանութեան օրերուն Օսմանեան Կայսրութեան մէջ, հայ ժողովուրդին վիճակը վատթարացաւ։ Մարտինը, հակառակ կառավարութեան հանդէպ իր օրինապահութեան, դարձաւ հայ քրիստոնեաները բնաջնջելու ծրագրին մէկ մասը։

1915 թուականի Ապրիլ 30-ին, օսմանեան կառավարական մարմինները ներխուժեցին Մարտինի Հայ Կաթողիկէ եկեղեցին ու առգրաւեցին գրքոյկներ, նամակներ, արխիւներ։ Մայիս 1-ին, Արքեպիսկոպոս Մալոյեան հաւաքեց իր հոգեւորականները ու տուաւ վերջին վկայութիւնը՝ պատգամելով քաջութիւն, հաւատք եւ ուխտապահութիւն։ Ան գիտակցեցաւ, որ հալածանքները անխուսափելի են եւ խնդրեց իր հոգեւորականներուն՝ մնալ հաստատ իրենց հաւատքին մէջ։

Յունիս 3-ին, Արքեպիսկոպոս Մալոյեան ձերբակալուեցաւ քանի մը համայնքային առաջնորդներու հետ։ Յաջորդ օրերուն ենթարկուեցաւ խիստ հարցաքննութիւններու եւ բազմիցս ստացաւ իսլամութիւնը ընդունելու առաջարկներ։ Ան վճռականութեամբ մերժեց։

Յունիս 11-ին, շուրջ 400 հաւատացեալներու հետ շղթայուած, ան աքսորուեցաւ Մարտինէն դուրս։ Այս՝ «Մալոյանի քարավան» անունով ճանչցուած տառապալի ճանապարհորդութեան ընթացքին, ան մատուցեց Սուրբ Հաղորդութիւնը, աղօթեց ու մխիթարեց իր հօտը՝ մահուան եւ չարչարանքներուն դիմաց։
 
Վերջին վկայութիւնը

Ի վերջոյ, տեղի օսմանեան կառավարութեան ներկայացուցիչը Մալոյեանը բաժնեց քարավանէն եւ վերջին անգամ ըլլալով անոր ներկայացուց հաւատափոխ ըլլալու առաջարկը՝ փրկուելու համար մահէ։ Մալոյեան նոյնքան անյողդողդ էր․ «Ես երբեք չեմ ուրանար իմ Տէրն ու Փրկիչը՝ Յիսուս Քրիստոսը… Ես զիս կը համարեմ բախտաւորներէն մէկը, որ պիտի հանդիպիմ Աստուծոյ՝ երկինքի բարձրութեանց մէջ»։

Քիչ անց, բաց դաշտին մէջ կրակեցին անոր պարանոցէն։ Երբ ան ինկաւ, անոր վերջին խօսքերն էին. «Տէ՛ր, ողորմեա՛ իմ հոգիս։ Ես իմ հոգիս քեզի կու տամ»։ Այդ եղաւ 1915 թուականի Յունիս 11-ին, Յիսուսին Սուրբ Սրտի տօնին։
 
Ժառանգութիւնը

Սուրբ Իգնատիոս Մալոյեանի կեանքը, իր աչքին աննշան ու աղքատ թուացած, եղաւ բարձր սրբութեան, հովուական նուիրումի եւ հերոսական վկայութեան մէկ զօրեղ վկան։ Իր մահը իր հաւատքին անձնական վկայութիւնն էր, բայց նաեւ խորհրդանիշը անթիւ հայերու, որոնք Մեծ Եղեռնի ընթացքին մերժեցին հրաժարիլ իրենց քրիստոնէական ինքնութենէն։

Ան ապրեցաւ իբրեւ ծառայող հովիւ մը ու մահացաւ իբրեւ հաւատքի նահատակ։ Իր օրինակը կը շարունակէ ներշնչել սերունդներ՝ հայերը, կաթողիկէները եւ բոլոր անոնք, որոնք հալածանքներու խաւարին մէջ կը փնտռեն քաջութիւն, ճշմարտութիւն եւ հաւատարմութիւն։

նկարը՝ Լիբանանահայ նկարիչ-քանդակագործ Ռաֆֆի Ետալեան՝ Մալոյեանի կիսանդրին քանդակելու պահուն։